معرفی مختصر پنچشیر

معلومات مختصر درباره ولایت پنجشیر
پنچشیر قبل از سلطنت غزنویان بنام کجکن یا کچکنه معروف بود ،

چنانچه فردوسی بزرگ در شهنامه از زبان رستم که به فرزندش توصیه میکند چنین مینویسد :

به کجکن مرو ای پسر زنهار...................... که سم ستورت شود پار پار

که دریا ی پر قهر دارد ستیز.......................گیاهی ندارد به جز سنگ تیز

در تاریخ پنجشیر آمده است که در هنگام ساختن بند سلطان در غزنی نام این وادی زیبا تغیر نموده است . به اساس بر نامه کار دربند( سلطان) نوبت کاربه مردم پنجشیر رسید ، مردم پنجشیر از میان خویش پنج تن نما ینده را جهت کار به غزنی اعزام کردند ، دراثر کار حیرت آور این پنج تن بود که بند ( سلطان)سا خته شده و درنتجه سلطان محمود غزنوی فرمود:( انها پنج شیر هستند) از آن به بعدکجکن به پنجشیر وبا شنده گان آن از ( دالان سنگ تا پریان وخاواک) به پجشیری معروف شدند. این پنج تن درنزد مردم پنجشیر به پنج پیران شهرت دارندوآرمگاه هایشان در نقاط مختلف پنجشیر به شرح زیر است

خواجه ابراهیم، در دربند خواجه صفا در دوآب خواجه گل ولی در تل خواجه عارف درآریب خواجه احمد بشار در آستانه کلان

به باور مردم و بزرگان پنجشیر در این وادی پرخم وپیچ بیش از ۶۰۰تن اولیای کرام ویا مردان بزرگ مدفون هستند.
که در میان آنها اکنون آر مگاه های این پنج پیران پنجشیر زیارت گاه خاص وعام است

یکی از دره های بسیار زیبا و قشنگ هندوکش که مدخل آن به فاصله 80 کیلومتری شمال شهر کابل افتاده است، همین دره سرسبز و خوش آب و هوای پنجشیر است که محاسن طبیعی آن سر زبانها است.
افغانستان با کوه های شامخ و سلاسل جبال سر بفلک کشیده خود در نقاط دور... افتاده پامیر و بدخشان و در پیچ و تاب دره های کوه بابا و سپین غر و نورستان وغیره، جاهای زیبا و دیدنی زیادی دارد که هر کدام آن بجای خود قشنگ و قابل تماشا است ولی دره شاداب پنجشیر با نزدیکی که به کابل دارد و با همه زیبائی ها که در خود جمع کرده بلاشبهه یکی از بهترین ییلاق های کهستانی افغانستان بشمار میرود.... See More
دره پنجشیر در دامنه های جنوبی هندوکش از (دربند) تا (پریان) یا از (گلبهار) تا کوتل (انجمن) را فراگرفته و خط عمومی آن از شمال شرق به جنوب غرب ممتد است.

پنجشیر از نقطه نظر مراودات یکی از مهمترین راه های کاروان رو قدیم بین حصص شمالی،شرقی و جنوبی هندوکش بوده و هست و با وجود اینکه سرک شکاری بین کابل و باختر و تخارستان (بین کابل و مزار شریف و قطغن و بدخشان) موتررو شده است معذالک دره پنجشیر از نقطه نظر رفت و آمد رمه های حیوانات و حمل و نقل نمک و میوه جات و غله جات و تردد کاروان های کوچک مقام خود را از دست نداده است و مسافرت میان دره جرم بدخشان و کابل کمافی السابق از این راه عملی میشود زیرا با وجودیکه سرک از خان آباد تا مرکز بدخشان و از آنجا تا بهارک (دهن دره واخان و جرم و زردیو) رفته بانهم تردد موتر در آن ناحیه زیاد نیست و کثرت خرابی پلهای رودخانه کوکچه عایق دیگری تولید کرده است.

همانطوریکه پنجشیر در دامنه های جنوب هندوکش ممتد است، موازی با آن در شمال سلسله کوه مذکور دره سرسبز (اندراب) افتاده که نسبت به پنجشیر به مراتب فراختر است و یک سلسله دره های تنگ و فرعی که در زیبائی های قدرتی و لطافت آب و هوا و بدایع مناظر طبیعی بیمانند میباشد از دهن گلبهار تا کوتل خاواک حد به حد این دو دره بزرگ را در دو پهلوی هندوکش بهم وصل کرده است. به عبارت دیگر از جمله 21 کوتل هندوکش که بین کوتل (انجمن) و (دندان شکن) افتاده 8-9 کوتل تنها از حصص علیا و وسطی و سفلی دره پنجشیر راه دارد و به این ترتیب چندین دروازه هندوکش به دره پنجشیر کشاده میباشد و منتهاالیه پنجشیر سفلی را که بسیار بجا و به موقع (دربند) و (دالان سنگ) میگویند، میتوان دالان و مدخل مرکزی هندوکش خواند. این کوتل ها از بالا تا پایان دره قرار آتی است:

1- کوتل انجمن: از آخر دره پنجشیر، از (پریان) به حصه علیای دره انجمن و از آنجا به دره جرم بدخشان راه رفته است.

2- خاواک: از حوالی قریب سرچشمه رودخانه پنجشیر به طرف شمال دره ئی جدا شده که منتهی به کوتل معروف خاواک میشود. آبیکه از اینجا به استقامت شمال غربی جاری میشود بنام اندراب یاد شده و به اندراب میرود.

3- تول یا طول: از دره فرعی دیگر، از مقام (سراب) به اندراب میرود.

4- زریه: از دهکده (سفید چهر) پایان تر دره فرعی است که به دره طول منتهی میگردد.

5- از پنجشیر سفلی، از علاقه (امرز) که ودد انگلیسی آنرا (مرز) یاد کرده، از دره های فرعی به طرف اندراب راه رفته و کوتل هائی هم دارد که عموماّ برف دارد ولی تنگ و دشوار گذار میباشند.

6- شپتال: از مدخل دره، از حوالی گلبهار راهی به (کشن آباد) 21 میلی خنجان منتهی میشود.

7- بازارک: از دره و کوتل بازارک به خنجان و اندراب راه رفته است.
همین قسم از اول تا آخر دره پنجشیر دره های فرعی دیگر حد به حد به طرف جنوب و جنوب شرق جدا شده و با این دره ها راه هائی از پنجشیر به کوهستان و ریزه کوهستان و نجرو(نجراب) و تگو (تگاب) و لغمان و نورستان ادامه دارد. از آن جمله است راه کوتل (چمار) که از آخر دره، از پریان به علاقه (پوشار) نورستان منتهی میشود. هکذا از دره (اریب) از راه کوتل (شلدر) به نورستان رفت و آمد میشود. از راه دره (استانه کلان) به دره (پچغان) نجرو و از دره (منجهور) و (تلخه) و (حصارک) به نقاط مختلف ریزه کوهستان ارتباط قایم است.
از نقطه نظر ارتباط و مراوده از میان همه این راه ها، راه کوتل انجمن به دره جرم و راه کوتل (چمار) و (اریب) و (شلدر) به نورستان با تمام دشواریهای آن قابل ملاحظه است زیرا رفتن به سائر نقاط متذکره از حصه های دیگر و از راه های آسانتر هم عملی میشود ولی دره جرم بدخشان و نورستان کناره ترین حصص مملکت را تشکیل میدهند که راه پنجشیر با اینکه کوتل های دشوار گذار دارد مستقیم ترین معبری است که کاپیسا (کوهدامن و کوهستان) و کابل را بدانجا ها وصل میکند. معذالک بدخشی ها نسبت به نورستانی ها بیشتر به دره پنجشیر رفت و آمد دارند و علت آنهم واضح است زیرا دره پنجشیر مستقیم ترین راه بدخشان است حالآنکه نورستان از طریق (لندی سین)، (دره پیچ) و (دره نور) و دیگر دره ها به دره معروف (کنر) مربوط است و نورستان لغمان هم راه های جداگانه دارد.

رودخانه پنجشیر و آب های فرعی دیگر که از دره های راست و چپ بدان میریزد موضوعی است که مطالعه آن از نقطه نظر جغرافیه و منابع آب اهمیت زیاد دارد. سرچشمه رودخانه پنجشیر نقطه ایست در کوتل انجمن که آنرا (ناوک) گویند و 19 معاون دیگر حد به حد به آن یکجا میشود که اسم های آنها قرار آتی است:

1- آب خاواک 15 کیلومتر پایانتر از ناوک

2- آب اریب 6 کیلومتر پیانتر از خاواک

3- آب تل یا طول 6 کیلومتر پایانتر از اریب

4- آب ریوه چهارئنیم کلیومتر پایانتر از طول

5- آب زریه 3 کیلومتر پایانتر از ریوه

6- آب مکنی در مقابل آب زریه از سواحل چپ رودخانه پنجشیر یا از طرف جنوب می آید.

7- آب پشغور که سر چشمه آن اندراب است، 7 کیلومتر پایانتر زریه و مکنی

8- آب غوزو، سرچشمه آب این رودخانه حوضی است موسوم به میم خان که فراز دره غوزو افتاده و حوض بزرگ و بسیار عمیقی است و تقریباُ یک کیلومتر طول آنست.

9- آب شابه، سرچشمه آن اندراب است و آب نهایت صاف و گواره و خوش مزه دارد و در نقطه نهایت زیبا بین دهکده (کجول) و (دشتک) که از دهکده های عمرز است، تقریباُ چهارونیم کیلومتر پایان تر از آب غوزو به رودخانه پنجشیر میریزد.

10-آب دره که از آستانه کلان یا دامنه های شمالی پچغان نجرو سر چشمه میگیرد و یک کیلومتر پایانتر از آب شابه به پنجشیر یکجا میشود.

11-آب پاران که مردم معمولاُ این آب را (پاران ده) میگویند. روی نقشه های جغرافیائی حصه دوم کلمه (دیو) نوشته شده و بعد از دقت و جستجو معلوم شد که اشخاص باسواد . معمرین خود پنجشیر هم این کلمه را (دیو) تلفظ میکنند. گمان میکنم در این صورت تلفظ کلمه اولی هم (پریان) باشد و اسم مرکبه این دره (پریان دیو) میشود چنانچه در حصه علیای دره پنجشیر دهکده ئی به (پریان) معروف است.

12-آب منجهور بازارک که از عبدالله خیل سرچشمه میگیرد و تقریباُ مقابل آب (پاران دیو) از دامنه های جنوبی به آب پنجشیر وصل میشود.13-آب تلخه که سرچشمه آن هم عبدالله خیل است و یک کیلومتر پایانتر از آب منجهور به پنجشیر میریزد.

14-آب دره گوت از اندراب سرچشمه میگیرد و ؟ کیلومتر پایانتر از آب تلخه به آبهای پنجشیر یکجا میشود.

15-آب حصار که منبع آن عبدالله خیل میباشد و در نقطه مقابل دره گوت به مجرای عمومی پنجشیر وصل میگردد.

16-آب دره پیاوشت از (آرزوی) اندراب سرچشمه میگیرد و در (رخه) به پنجشیر منتهی میشود.

17-آب تاواح از نقطه (زو) در اندراب سر چشمه گرفته و 4 کیلومتر پایانتر از پیاوشت به پنجشیر میریزد.

18-آبی که دره سرچشمه آن بولغین است و در مقابل آب تاواح به پنجشیر یکجا میشود.

19-آب فراج از بولغین سرچشمه میگیرد و یک کیلومتر پایانتر از تاواح به پنجشیر وصل میشود.

بدین ترتیب رود خانه پنجشیر که با معاونین آن از آب های 20 دره مختلف تشکیل شده در گلبهار با رودخانه (شتل) یکجا میشود و آب های مشترک آنها با آب های سالنگ و غوربند در مقابل برج عبدالله بگرام بهم وصل میشوند و همه در سروبی به رودخانه کابل میریزند.

در سلسله جبال هندوکش و رشته ها و شاخه های فرعی ان یکعده دریاچه ها و یا به اصطلاح عوام حوض هائی موجود است که تعیین موقعیت آنها از نقطه نظر جغرافیه و طبقات الارضی و منابع آب و نیروی آب و داستان های فلکلور محلی اهمیت زیاد دارد ولی اکثر آنها را جز اهالی محلی دامان دره ها کس دیگری ندیده است. معروفترین آنها دریاچه های سرقول پامیر دریاچه ویکتوریا و دریاچه شیوا در شغنان است.

گذشته از اینها که موقعیت شان در نقشه های جغرافیائی تثبیت شده بعضی هائی دیگری هم است که موقعیت مبهمی به آنها داده اند. از آنجمله یکی حوض (میم خان) است که در آخر دره (غوزو) فراز کوه واقع و دریاچه ئی است عمیق و بزرگ. سطح آنرا در زمستان قرص یخ میزند و در تابستان اطراف آن شکار خوب آهو دارد. آب آن رودخانه غوزو را تشکیل میدهد که به پنجشیر میریزد. این حوض در فلکلور محلی داخل شده است. بعضی میگویند (میم خان) و (وکیل خان) دو نفر برادر بودند که دریاچه به یکی آنها تعلق داشت و دیگری در گردنه غوزو قلعه مستحکمی داشت. این داستان هم به این دریاچه ارتباط دارد. میگویند یک مولوی بود و یک قلندر. هر دو کنار دریاچه میم خان آمدند. قلندر به مولوی گفت که اینجا ظلم است. دولت زیادی در ته آب های حوض میباشد و اگر دور ایستاده شود گوشه ئی از ظلم را به او نشان میدهد. آنگاه قلندر سنگی به حوض انداخت. سطح آب آهسته آهسته فرو نشست تا آب به کلی حشک شد و زن زیبائی نمودار گردید. زن چون قلندر را دید اشاره کرد که بیآید. همینکه قلندر وارد دریاچه شد، آب مجدداُ ظاهر شده و زن و قلندر در میان امواج دریاچه ناپدید شدند.
حوض (لالان) یا دریاچه شاه دریابار حوض دیگری است که فراز کوه مجدداُ ظاهر شده و زن و قلندر در میان امواج دریاچه ناپدید شدند.

حوض (لالان) یا دریاچه شاه دریابار حوض دیگری است که فراز کوه در منتها الیه دره هزاره قرار دارد. آب آن طرف عبدالله خیل جانب پنجشیر میآید. از طرف نجرو هم به این دریاچه راه است. در ...نقطه ئی موسوم به (سژاب) به 9 کیلومتری کوتل خاواک حوضی است که آب گرم دارد ولی به حساب دریاچه های کوهی آمده نمیتواند. دریاچه های فراز کوه ها در دوره هائی که آئین بودائی در افغانستان رواج داشت در افسانه ها و داستانها دخالت زیاد داشت و یکی از این دریاچه ها که موقعیت آنرا زائر چینی هیوان تسنگ در زاویه شمال غربی بگرام بالای کوه ها نوشته محلی بود که شاه ماران آبی در آن زندگانی داشت و در اثر آبادی معبدی در پای کوه میان او و کنیشکا کوشانی مقابله هائی رخ داد. داستان مذکور در رساله بگرام و در جلد دوم تاریخ افغانستان گرفته شده است. از نقطه نظر نام میان (دریاچه شاه بار) و دریاچه که (شاه ماران آبی) در آن زندگانی داشت، قرابت نزدیک است تنها سمت آنرا اگر از بگرام بگیریم عوض (شمال غرب) شمال شرق می آید.
دره پنجشیر از دربند تا پریان از نقطه نظر تقسیمات اداری دارای حکومت درجه سوم است که مرکز آن (رخه) میباشد و از خود دو علاقه داری دارد که مرکز یکی آن در دهکده (زنی) و مرکز دیگری در (اره) میباشد. آبادی های دره پنجشیر بیک عده دهکده هائی تقسیم شده که بیشتر در دامنه های دو طرف کوه و در اراضی مرتبه دار دو طرف سواحل رودخانه قرار دارند و عموماُ اطراف آنها را باغچه های توت و تاکستان های کوچک فراگرفته و جویبارهائی که از دره های فرعی جدا شده از قرب و جوار خانه ها میگذرد. بعضی از دهکده ها در کمرهای کوه، فراز غندی ها و تپه ها متکی به نشیب اطراف دره آباد شده مانند دهکده (چاروا) که از دهات امرز است و جزء مربوطات علاقه داری (زنی) میباشد و دیوارهای بلند و دریاچه های کوچک و سفید آن در میان لکه های سبز درختان جلوه خاصی دارد.
در دره پنجشیر تا (غوزو) و (استبق) که ما به دیدن آن موفق شدیم، تمرکز آبادی، انبساط زراعت، زیبائی هائی طبیعی، تنگی و فراخی دره فرق میکند.
قسمت های اولی دره پنجشیر قسمیکه از نام های آن (دربند) و (دالان سنگ) استنباط میشود، تنگ است. بعدتر اگر چه فراح میشود، خشک است و آبادی ندارد. دهکده های اولی قشنگی ندارد و به تدریج ممیزات آبادی های مختص دره نمودار شده میرود. از آغاز دره دهکده ها را با ارتباط آنها بیک مرکز بزرگتر عمرانی یا اداری اسم میبریم و متذکر میشویم که ثبت اسمای دهکده ها علاوه بر اهمیت جغرافیائی محلی از نظر ادبیات و تاریخ و فلکلور اهمیت بسزائی دارد. این دهکده ها از مدخل دره رخ به بالا قرار آتی است:طرف راست رودخانه:
1- کورابه
2- زمان کور
3- قلعه میران شاه
4- اناوه(عنابه)
تاواخ
دهکده های زیبای آن

تواخ یا تاواخ
- زندر خیل
- شیر شاه خیل
- قاضی خیل
- بابه خیل
- حیدر خیل
- مد سید خیل
- گلیان

طرف چپ سواحل رودخان:
1- فراج
2- دربند
3- قلعه چه
رخه و توابع آن:

رخه فراخ ترین منطقه در ه پنجشیر است. یکعده دهکده های قشنگ در میان باغها و کشتزار ها و تاکستانهای زیبا افتاده. در بازار کوچک آن انواع محصولات حتی پارچه ها و اشیای ساخته و بافته دره های بدخشان هم پیدا میشود. رخه و توابع آن در حدود بیست دهکده را در بر میگیرد که اسمای آنها قرار آتی است:
1- دشتک
2- اوکوک
3- استی چه
4- سپیاه
5- درخیل
6- غجی
7- قریه خجه
8- قابدان (قابضان)
9- گلستان
10-ششکان
11-پای چنار
12-بهرام خیل
13-بخشی خیل
14-پیاوشت (300 خانه)
15-شمال ورزه (چمال ورده)
16-شبخان
17-قریه شصت (400 خانه)
18-گداره
19-شغه

دهکده های بازارک:
1- مرشتان (300 خانه)
2- نول اوه
3- فروبل
4- باغ سرخ
5- تلخه (به ضم ت)
6- ماله(محله)
7- منجهور
8- بادقول
9- اورو
10-پاراخ
11-خانیز
12-رحمن خیل
13-بازارک خاص
14-دادا خیل
15-تله کلان(طلا کان)
16-ساتا
17-کندوگواش
18-قلات
19-شنگار
20-قلتری
21-گودران
22-دولانه
23-جنگلک
24-نوولیچ
25-مل اسپه
26-استانه
27-سنگانه
28-بهارک
دهکده های مربوط علاقه داری دره:
1- تمبنه
2- ملیمه
3- پوزه وه
4- دره آسیا
5- قلعه ترخه
6- کرامان
7- پس گران (شاید اصل آن مسگران بوده باشد)
8- قلعه
9- تنخو
10-عبدالله خیل
دهکده های دره هزاره:
1- باب علی
2- جهر علی
3- دوست علی
4- گلاب خیل
5- اولندو
6- قلعه تری
7- استانه کلان (به نورستان سفلی متصل است)
دهکده های دره:
1- برجاخیل
2- پارشار
3- کسر (شاید عسکر ماخذ تاریخی باشد)
4- غلبک
5- گنه
6- کنگو
7- شوفه

دهکده های علاقه داری زنی:
از دوآب تا (چمار) که اخیر دره پریان است تمام قسمت دره علیای پنجشیر از نقطه نظر اداری جزء علاقه داری (زنی) میباشد ولی دهکده ها را نظر به تمرکز و قرابت آنها بیکدیگر به سه دسته ذیل میتوان تقسیم کرد.
1- دهکده های امرز
2- دهکده های زنی مرکز غلاقه داری (اگر چه خود دهکده زنی هم جزء امرز است)
3- دهکده های پریان
الف- دهکده های امرز
1- دواب
2- گلداره
3- جارو
4- اده
5- کجول
6- دشتک
7- راغک
8- زنی
ب
1- غوزو
2- گردنه
3- پسشغور
4- خارو
5- رجمن (سر بر جمن محلی است موسوم به رخ و گویند دارای خرابه ها میباشد)
6- خلج
7- منجه دار
8- پاوات
9- مستا
10-غونجو
11-سفید چهر
12-مکنی
13-دشت ریوت
14-خاواک
15-تل یا (طول)

ج- دهکده های پریان مربوط علاقه داری زنی
16-شانیز
17-کوسور
18-قلعه
19-ناوه دانه
20-ده پریان
21-کوش جان
22-جیشته
23-شوبلند
24-شارکچه
25-دلدلدوان
26-گل کوه
27-اوعقیب
28-کرپیتو
29-پس مزار
30-پیرگذر
31-اچماردره پنجشیر از نقطه نظر تعداد دهکده ها و تمرکز جمعیت یکی از بهترین جاهای حکومت کلان شمالی است. اهالی پنجشیر بیشتر سفید چهره و موهای خرمائی و چشمان آبی دارند. بزبان فارسی تکلم میکنند و از نقطه نظر علایم فارقه چهره و بدن با باشندگان سایر دره های سمت شمالی فرق دارند.
خانه و منازل ایشان عموماُ از سنگ های پارچه و گل ساحته شده و در مواردی که به خشت ضرورت میافتد، خشت های بزرگ خام استعمال میکنند. کلکین های اطاق های آنها عموماُ کوچک و چوکات دروازه ها اکثراُ منبت کاری میباشد. اطراف چوکات کلکین ها را عموماُ سفید میکنند و در بسیاری موارد به دو طرف دروازه های حویلی ها دو سکو یا صفه دیده میشود.
حین مراجعت از استبق اتفاقاُ در سواحل چپ رودخانه از میان دهکده (راغک) پیاده عبور کردیم. این دهکده در پست و بلندی مرتبه ها میان مجرای خروشان رودخانه و دامنه قشنگ کوه ها نهایت زیبائی دارد. در آبادی و عمران خانه ها ذوق خوبی به خرچ داده شده و با مواد و مصالح محلی آشیانه های قشنگی ساخته اند که در چندین محل بی اختیار ایستاده شده و در اثر دعوت یکنفر ریش سفید داخل یکی از سراچه های دهکده را که زیر برگ ها و خوشه های انگور مستور بود و با گلدان های گل زینت یافته بود، مشاهده کردیم و به سلیقه و خلق کریم آن ریش سفید نیکو سیرت و صورت آفرین گفتیم.
پنجشیر آب و هوای نهایت گوارا و دلخواه دارد. در تابستان سرد و در زمستان چون باد ندارد گرم است. نظر به اختلاف ارتفاع پنجشیر علیا سردتر است. اهالی جزء چند ماه زمستان بقیه ماه های سال را در هوای آزاد ، در زیر درخت های باغچه های اطراف دهکده ها و یا بالاتر در قله های کوه ها در ییلاق های تابستانی خود میگذرانند و مانند خوشه های انگور که بیک تناسب معین سایه و آفتاب بکار دارد، همانطور در سایه و روشنی تحت برگ های درختان زندگانی میکنند.
پنجشیری ها مردمان با نشاط و بشاش اند. در آواز خواندن و ترنم و قرسک و اتن و رقص میل وافر دارند. بهترین آله موسیقی آنها دایره است. شعرا در میان ایشان زیاد است و در ساختن غزل های عامیانه عشقی ماهر اند. تنها تنها و دسته جمعی میخوانند و اشعاری در مدح زیبائی های طبیعی دره و حسن و جمال و فضایل اخلاقی خویش ساخته اند و میخوانند و از دربند تا پریان یعنی از اول تا آخر دره پنجشیر همه و هر چیز را میستایند.
پنجشیری ها در زمانه های قدیم حتماُ از نقطه نظر لباس چیزهای ممیزه و مخصوص داشته اند که در اثر رفت و آمد زیاد بکابل و تماس با اهالی همجوار مخصوصاُ کوهستانی ها و کوهدامنی ها از میان رفته است. تنها لباس مخصوص آنها (برزو) است که پارچه آن عموماُ از موی بز بدست بدست خود آنها بافته مبشود.

قدرت یک دره
تهیه و ترجمه از داکتر سید اکبر زیوری: روزنامهء معتبر انگلیسی زبان دیلی میل Daily Mail چاپ لندن در شمارهء روز سه شنبه هفتم نوامبر ۲۰۰۶ مضمونی را تحت عنوان (قدرت یک دره) به چاپ رسانده است که با عکس بزرگی از سپه سالار مقاومت ملی افغانستان علیه تجاوز طالبان-القاعده-پاکستان مزین می باشد. اینک توجه خوانندگان گرامی را به ترجمهء آن جلب می نماییم.
قدرت یک دره

روزنامهء دیلی میل: یک سوال همیشه پرسیده می شد که هیچ کس نمی تواند امید به کنترول افغانستان داشته باشد بدون اینکه بتواند بر درهء پنجشیر تسلط بیابد. در حال حاضر چه کسی این دره را در اختیار دارد؟

درهء پنجشیر بفاصلهء یکصد کیلومتری شمالشرقی کابل یک شیار طولانی وعمیق را در کوه های هندوکش ایجاد کرده است. در بالای آن معبر انجمن قرار دارد (به ارتفاع 4430 متر) که در زمان باستان اسکندر کبیر از فراز آن سپاهیان خویش را عبور دارد.

منطقه از زیبایی گیج کننده ای برخوردار است، با قله های سربفلک کشیدهء پوشیده از برف بر فراز صخره های عظیم و درهم پیچیده و نشیب های تند و درهم کشیده و درختان توت زرد و زرد آلوی نارنجی در دامن درهء خرم و انبوه که حدود 300 هزار باشندهء آن در منطقه از زیبایی گیج کننده ای برخوردار است، با قله های سربفلک کشیدهء پوشیده از برف بر فراز صخره های عظیم و درهم پیچیده و نشیب های تند و درهم کشیده و درختان توت زرد و زرد آلوی نارنجی در دامن درهء خرم و انبوه که حدود 300 هزار باشندهء آن در تار...یخ افغانستان نقش کلیدی را بازی کرده اند.

درهء پنجشیر در حالیکه با حصار های رفیع خویش در نزدیکی پایتخت محافظت می گردد، یک پایگاه مطلوب را برای جنگ های چریکی – بخصوص در زمان جنگ های 1978 تا 1992 فراهم کرده بود؛ یعنی زمانیکه احمد شاه مسعود- شیر درهء پنجشیر- موفقانه مجاهدین خویش را علیه دولت طرفدار شوروی و دست نشاندهء نجیب الله رهبری نمود.

شوروی ها (9) تهاجم وسیع ولی ناموفق را علیه این دره سازماندهی کردند. تعداد زیادی سوء قصد و ترور بجان مسعود سازماندهی شد که همه ناکام ماند. حدود 60 درصد تلفات و خسارات شوروی ها در درهء پنجشیر به آنها وارد گردید.

بعد از عقب نشینی شوروی ها مسعود یک رهبر کلیدی در جبهه متحد افغانستان ( یا اتحاد شمال) برای نبرد آزادی علیه طالبان گردید. طالبان همانند شوروی ها در خنثی سازی مقاومت مسعود و یا داخل شدن به درهء پنجشیر ناکام ماندند.

مسعود در نهم سپتمبر 2001 در خواجه بهاوالدین به شهادت رسید. این زمان برای برخی ناظران بسیار مهم است زیرا به نظر آنها اسامه بن لادن دستور ترور وی را صادر کرد تا از حمایت طالبان از خود و همکاری شان در افغانستان اطمینان حاصل نماید.

اما با تمام اینها، امروز درهء پنجشیر یکی از زیبا ترین نقاط افغانستان است. اگر چه اهمیت نظامی و سمبولیک این دره به معنای آن است که اوضاع امنیتی در آنجا تحت مراقبت جدی است، اما امکان دیدار و سیاحت در آنجا نیز فراهم می باشد. بسیاری افراد برای زیارت مقبرهء مسعود (رح) به آنجا سفر میکنند که یک تعمیر گنبدی کوچک سبزرنگ است برفرازموطن وی یعنی قریهء جنگلک.

یک جادهء مسطح 47 کیلومتری در اعماق این درهء قبلاً نفوذ ناپذیر اعمار گردیده است که برای همیشه آنرا تغییر خواهد داد.

چنانچه فردوسی بزرگ در شهنامه از زبان رستم که به فرزندش توصیه میکند چنین مینویسد :

به کجکن مرو ای پسر زنهار...................... که سم ستورت شود پار پار

که دریا ی پر قهر دارد ستیز.......................گیاهی ندارد به جز سنگ تیز

در تاریخ پنجشیر آمده است که در هنگام ساختن بند سلطان در غزنی نام این وادی زیبا تغیر نموده است . به اساس بر نامه کار دربند( سلطان) نوبت کاربه مردم پنجشیر رسید ، مردم پنجشیر از میان خویش پنج تن نما ینده را جهت کار به غزنی اعزام کردند ، دراثر کار حیرت آور این پنج تن بود که بند ( سلطان)سا خته شده و درنتجه سلطان محمود غزنوی فرمود:( انها پنج شیر هستند) از آن به بعدکجکن به پنجشیر وبا شنده گان آن از ( دالان سنگ تا پریان وخاواک) به پجشیری معروف شدند. این پنج تن درنزد مردم پنجشیر به پنج پیران شهرت دارندوآرمگاه هایشان در نقاط مختلف پنجشیر به شرح زیر است

خواجه ابراهیم، در دربندخواجه صفا،در دوآبخوجه گلی ولی،در تلخواجه عارف ، درآریبخواجه احمد بشار درآستانه کلان

به باور مردم و بزرگان پنجشیر در این وادی پرخم وپیچ بیش از ۶۰۰تن اولیای کرام ویا مردان بزرگ مدفون هستند.
که در میان آنها اکنون آر مگاه های این پنج پیران پنجشیر زیارت گاه خاص وعام است

یکی از دره های بسیار زیبا و قشنگ هندوکش که مدخل آن به فاصله 80 کیلومتری شمال شهر کابل افتاده است، همین دره سرسبز و خوش آب و هوای پنجشیر است که محاسن طبیعی آن سر زبانها است.
افغانستان با کوه های شامخ و سلاسل جبال سر بفلک کشیده خود در نقاط دور... افتاده پامیر و بدخشان و در پیچ و تاب دره های کوه بابا و سپین غر و نورستان وغیره، جاهای زیبا و دیدنی زیادی دارد که هر کدام آن بجای خود قشنگ و قابل تماشا است ولی دره شاداب پنجشیر با نزدیکی که به کابل دارد و با همه زیبائی ها که در خود جمع کرده بلاشبهه یکی از بهترین ییلاق های کهستانی افغانستان بشمار میرود.... See More
دره پنجشیر در دامنه های جنوبی هندوکش از (دربند) تا (پریان) یا از (گلبهار) تا کوتل (انجمن) را فراگرفته و خط عمومی آن از شمال شرق به جنوب غرب ممتد است.

پنجشیر از نقطه نظر مراودات یکی از مهمترین راه های کاروان رو قدیم بین حصص شمالی،شرقی و جنوبی هندوکش بوده و هست و با وجود اینکه سرک شکاری بین کابل و باختر و تخارستان (بین کابل و مزار شریف و قطغن و بدخشان) موتررو شده است معذالک دره پنجشیر از نقطه نظر رفت و آمد رمه های حیوانات و حمل و نقل نمک و میوه جات و غله جات و تردد کاروان های کوچک مقام خود را از دست نداده است و مسافرت میان دره جرم بدخشان و کابل کمافی السابق از این راه عملی میشود زیرا با وجودیکه سرک از خان آباد تا مرکز بدخشان و از آنجا تا بهارک (دهن دره واخان و جرم و زردیو) رفته بانهم تردد موتر در آن ناحیه زیاد نیست و کثرت خرابی پلهای رودخانه کوکچه عایق دیگری تولید کرده است.

همانطوریکه پنجشیر در دامنه های جنوب هندوکش ممتد است، موازی با آن در شمال سلسله کوه مذکور دره سرسبز (اندراب) افتاده که نسبت به پنجشیر به مراتب فراختر است و یک سلسله دره های تنگ و فرعی که در زیبائی های قدرتی و لطافت آب و هوا و بدایع مناظر طبیعی بیمانند میباشد از دهن گلبهار تا کوتل خاواک حد به حد این دو دره بزرگ را در دو پهلوی هندوکش بهم وصل کرده است. به عبارت دیگر از جمله 21 کوتل هندوکش که بین کوتل (انجمن) و (دندان شکن) افتاده 8-9 کوتل تنها از حصص علیا و وسطی و سفلی دره پنجشیر راه دارد و به این ترتیب چندین دروازه هندوکش به دره پنجشیر کشاده میباشد و منتهاالیه پنجشیر سفلی را که بسیار بجا و به موقع (دربند) و (دالان سنگ) میگویند، میتوان دالان و مدخل مرکزی هندوکش خواند. این کوتل ها از بالا تا پایان دره قرار آتی است:

1- کوتل انجمن: از آخر دره پنجشیر، از (پریان) به حصه علیای دره انجمن و از آنجا به دره جرم بدخشان راه رفته است.

2- خاواک: از حوالی قریب سرچشمه رودخانه پنجشیر به طرف شمال دره ئی جدا شده که منتهی به کوتل معروف خاواک میشود. آبیکه از اینجا به استقامت شمال غربی جاری میشود بنام اندراب یاد شده و به اندراب میرود.

3- تول یا طول: از دره فرعی دیگر، از مقام (سراب) به اندراب میرود.

4- زریه: از دهکده (سفید چهر) پایان تر دره فرعی است که به دره طول منتهی میگردد.

5- از پنجشیر سفلی، از علاقه (امرز) که ودد انگلیسی آنرا (مرز) یاد کرده، از دره های فرعی به طرف اندراب راه رفته و کوتل هائی هم دارد که عموماّ برف دارد ولی تنگ و دشوار گذار میباشند.

6- شپتال: از مدخل دره، از حوالی گلبهار راهی به (کشن آباد) 21 میلی خنجان منتهی میشود.

7- بازارک: از دره و کوتل بازارک به خنجان و اندراب راه رفته است.
همین قسم از اول تا آخر دره پنجشیر دره های فرعی دیگر حد به حد به طرف جنوب و جنوب شرق جدا شده و با این دره ها راه هائی از پنجشیر به کوهستان و ریزه کوهستان و نجرو(نجراب) و تگو (تگاب) و لغمان و نورستان ادامه دارد. از آن جمله است راه کوتل (چمار) که از آخر دره، از پریان به علاقه (پوشار) نورستان منتهی میشود. هکذا از دره (اریب) از راه کوتل (شلدر) به نورستان رفت و آمد میشود. از راه دره (استانه کلان) به دره (پچغان) نجرو و از دره (منجهور) و (تلخه) و (حصارک) به نقاط مختلف ریزه کوهستان ارتباط قایم است.
از نقطه نظر ارتباط و مراوده از میان همه این راه ها، راه کوتل انجمن به دره جرم و راه کوتل (چمار) و (اریب) و (شلدر) به نورستان با تمام دشواریهای آن قابل ملاحظه است زیرا رفتن به سائر نقاط متذکره از حصه های دیگر و از راه های آسانتر هم عملی میشود ولی دره جرم بدخشان و نورستان کناره ترین حصص مملکت را تشکیل میدهند که راه پنجشیر با اینکه کوتل های دشوار گذار دارد مستقیم ترین معبری است که کاپیسا (کوهدامن و کوهستان) و کابل را بدانجا ها وصل میکند. معذالک بدخشی ها نسبت به نورستانی ها بیشتر به دره پنجشیر رفت و آمد دارند و علت آنهم واضح است زیرا دره پنجشیر مستقیم ترین راه بدخشان است حالآنکه نورستان از طریق (لندی سین)، (دره پیچ) و (دره نور) و دیگر دره ها به دره معروف (کنر) مربوط است و نورستان لغمان هم راه های جداگانه دارد.

رودخانه پنجشیر و آب های فرعی دیگر که از دره های راست و چپ بدان میریزد موضوعی است که مطالعه آن از نقطه نظر جغرافیه و منابع آب اهمیت زیاد دارد. سرچشمه رودخانه پنجشیر نقطه ایست در کوتل انجمن که آنرا (ناوک) گویند و 19 معاون دیگر حد به حد به آن یکجا میشود که اسم های آنها قرار آتی است:

1- آب خاواک 15 کیلومتر پایانتر از ناوک

2- آب اریب 6 کیلومتر پیانتر از خاواک

3- آب تل یا طول 6 کیلومتر پایانتر از اریب

4- آب ریوه چهارئنیم کلیومتر پایانتر از طول

5- آب زریه 3 کیلومتر پایانتر از ریوه

6- آب مکنی در مقابل آب زریه از سواحل چپ رودخانه پنجشیر یا از طرف جنوب می آید.

7- آب پشغور که سر چشمه آن اندراب است، 7 کیلومتر پایانتر زریه و مکنی

8- آب غوزو، سرچشمه آب این رودخانه حوضی است موسوم به میم خان که فراز دره غوزو افتاده و حوض بزرگ و بسیار عمیقی است و تقریباُ یک کیلومتر طول آنست.

9- آب شابه، سرچشمه آن اندراب است و آب نهایت صاف و گواره و خوش مزه دارد و در نقطه نهایت زیبا بین دهکده (کجول) و (دشتک) که از دهکده های امرز است، تقریباُ چهارونیم کیلومتر پایان تر از آب غوزو به رودخانه پنجشیر میریزد.

10-آب دره که از آستانه کلان یا دامنه های شمالی پچغان نجرو سر چشمه میگیرد و یک کیلومتر پایانتر از آب شابه به پنجشیر یکجا میشود.

11-آب پاران که مردم معمولاُ این آب را (پاران ده) میگویند. روی نقشه های جغرافیائی حصه دوم کلمه (دیو) نوشته شده و بعد از دقت و جستجو معلوم شد که اشخاص باسواد . معمرین خود پنجشیر هم این کلمه را (دیو) تلفظ میکنند. گمان میکنم در این صورت تلفظ کلمه اولی هم (پریان) باشد و اسم مرکبه این دره (پریان دیو) میشود چنانچه در حصه علیای دره پنجشیر دهکده ئی به (پریان) معروف است.

12-آب منجهور بازارک که از عبدالله خیل سرچشمه میگیرد و تقریباُ مقابل آب (پاران دیو) از دامنه های جنوبی به آب پنجشیر وصل میشود.13-آب تلخه که سرچشمه آن هم عبدالله خیل است و یک کیلومتر پایانتر از آب منجهور به پنجشیر میریزد.

14-آب دره گوت از اندراب سرچشمه میگیرد و ؟ کیلومتر پایانتر از آب تلخه به آبهای پنجشیر یکجا میشود.

15-آب حصار که منبع آن عبدالله خیل میباشد و در نقطه مقابل دره گوت به مجرای عمومی پنجشیر وصل میگردد.

16-آب دره پیاوشت از (آرزوی) اندراب سرچشمه میگیرد و در (رخه) به پنجشیر منتهی میشود.

17-آب تاواح از نقطه (زو) در اندراب سر چشمه گرفته و 4 کیلومتر پایانتر از پیاوشت به پنجشیر میریزد.

18-آبی که دره سرچشمه آن بولغین است و در مقابل آب تاواح به پنجشیر یکجا میشود.

19-آب فراج از بولغین سرچشمه میگیرد و یک کیلومتر پایانتر از تاواح به پنجشیر وصل میشود.

بدین ترتیب رود خانه پنجشیر که با معاونین آن از آب های 20 دره مختلف تشکیل شده در گلبهار با رودخانه (شتل) یکجا میشود و آب های مشترک آنها با آب های سالنگ و غوربند در مقابل برج عبدالله بگرام بهم وصل میشوند و همه در سروبی به رودخانه کابل میریزند.

در سلسله جبال هندوکش و رشته ها و شاخه های فرعی ان یکعده دریاچه ها و یا به اصطلاح عوام حوض هائی موجود است که تعیین موقعیت آنها از نقطه نظر جغرافیه و طبقات الارضی و منابع آب و نیروی آب و داستان های فلکلور محلی اهمیت زیاد دارد ولی اکثر آنها را جز اهالی محلی دامان دره ها کس دیگری ندیده است. معروفترین آنها دریاچه های سرقول پامیر دریاچه ویکتوریا و دریاچه شیوا در شغنان است.

گذشته از اینها که موقعیت شان در نقشه های جغرافیائی تثبیت شده بعضی هائی دیگری هم است که موقعیت مبهمی به آنها داده اند. از آنجمله یکی حوض (میم خان) است که در آخر دره (غوزو) فراز کوه واقع و دریاچه ئی است عمیق و بزرگ. سطح آنرا در زمستان قرص یخ میزند و در تابستان اطراف آن شکار خوب آهو دارد. آب آن رودخانه غوزو را تشکیل میدهد که به پنجشیر میریزد. این حوض در فلکلور محلی داخل شده است. بعضی میگویند (میم خان) و (وکیل خان) دو نفر برادر بودند که دریاچه به یکی آنها تعلق داشت و دیگری در گردنه غوزو قلعه مستحکمی داشت. این داستان هم به این دریاچه ارتباط دارد. میگویند یک مولوی بود و یک قلندر. هر دو کنار دریاچه میم خان آمدند. قلندر به مولوی گفت که اینجا ظلم است. دولت زیادی در ته آب های حوض میباشد و اگر دور ایستاده شود گوشه ئی از ظلم را به او نشان میدهد. آنگاه قلندر سنگی به حوض انداخت. سطح آب آهسته آهسته فرو نشست تا آب به کلی حشک شد و زن زیبائی نمودار گردید. زن چون قلندر را دید اشاره کرد که بیآید. همینکه قلندر وارد دریاچه شد، آب مجدداُ ظاهر شده و زن و قلندر در میان امواج دریاچه ناپدید شدند.
حوض (لالان) یا دریاچه شاه دریابار حوض دیگری است که فراز کوه مجدداُ ظاهر شده و زن و قلندر در میان امواج دریاچه ناپدید شدند.

حوض (لالان) یا دریاچه شاه دریابار حوض دیگری است که فراز کوه در منتها الیه دره هزاره قرار دارد. آب آن طرف عبدالله خیل جانب پنجشیر میآید. از طرف نجرو هم به این دریاچه راه است. در ...نقطه ئی موسوم به (سژاب) به 9 کیلومتری کوتل خاواک حوضی است که آب گرم دارد ولی به حساب دریاچه های کوهی آمده نمیتواند. دریاچه های فراز کوه ها در دوره هائی که آئین بودائی در افغانستان رواج داشت در افسانه ها و داستانها دخالت زیاد داشت و یکی از این دریاچه ها که موقعیت آنرا زائر چینی هیوان تسنگ در زاویه شمال غربی بگرام بالای کوه ها نوشته محلی بود که شاه ماران آبی در آن زندگانی داشت و در اثر آبادی معبدی در پای کوه میان او و کنیشکا کوشانی مقابله هائی رخ داد. داستان مذکور در رساله بگرام و در جلد دوم تاریخ افغانستان گرفته شده است. از نقطه نظر نام میان (دریاچه شاه بار) و دریاچه که (شاه ماران آبی) در آن زندگانی داشت، قرابت نزدیک است تنها سمت آنرا اگر از بگرام بگیریم عوض (شمال غرب) شمال شرق می آید.
دره پنجشیر از دربند تا پریان از نقطه نظر تقسیمات اداری دارای حکومت درجه سوم است که مرکز آن (رخه) میباشد و از خود دو علاقه داری دارد که مرکز یکی آن در دهکده (زنی) و مرکز دیگری در (اره) میباشد. آبادی های دره پنجشیر بیک عده دهکده هائی تقسیم شده که بیشتر در دامنه های دو طرف کوه و در اراضی مرتبه دار دو طرف سواحل رودخانه قرار دارند و عموماُ اطراف آنها را باغچه های توت و تاکستان های کوچک فراگرفته و جویبارهائی که از دره های فرعی جدا شده از قرب و جوار خانه ها میگذرد. بعضی از دهکده ها در کمرهای کوه، فراز غندی ها و تپه ها متکی به نشیب اطراف دره آباد شده مانند دهکده (چاروا) که از دهات امرز است و جزء مربوطات علاقه داری (زنی) میباشد و دیوارهای بلند و دریاچه های کوچک و سفید آن در میان لکه های سبز درختان جلوه خاصی دارد.
در دره پنجشیر تا (غوزو) و (استبق) که ما به دیدن آن موفق شدیم، تمرکز آبادی، انبساط زراعت، زیبائی هائی طبیعی، تنگی و فراخی دره فرق میکند.
قسمت های اولی دره پنجشیر قسمیکه از نام های آن (دربند) و (دالان سنگ) استنباط میشود، تنگ است. بعدتر اگر چه فراح میشود، خشک است و آبادی ندارد. دهکده های اولی قشنگی ندارد و به تدریج ممیزات آبادی های مختص دره نمودار شده میرود. از آغاز دره دهکده ها را با ارتباط آنها بیک مرکز بزرگتر عمرانی یا اداری اسم میبریم و متذکر میشویم که ثبت اسمای دهکده ها علاوه بر اهمیت جغرافیائی محلی از نظر ادبیات و تاریخ و فلکلور اهمیت بسزائی دارد. این دهکده ها از مدخل دره رخ به بالا قرار آتی است:طرف راست رودخانه:
1- کورابه
2- زمان کور
3- قلعه میران شاه
4- اناوه
تاواخ
دهکده های زیبای آن

تواح یا تاواخ
- زندر خیل
- شیر شاه خیل
- قاضی خیل
- بابه خیل
- حیدر خیل
- مد سید خیل
- گلیان

طرف چپ سواحل رودخان:
1- فراج
2- دربند
3- قلعه چه
رخه و توابع آن:

رخه فراخ ترین منطقه در ه پنجشیر است. یکعده دهکده های قشنگ در میان باغها و کشتزار ها و تاکستانهای زیبا افتاده. در بازار کوچک آن انواع محصولات حتی پارچه ها و اشیای ساخته و بافته دره های بدخشان هم پیدا میشود. رخه و توابع آن در حدود بیست دهکده را در بر میگیرد که اسمای آنها قرار آتی است:
1- دشتک
2- اوکوک
3- استی چه
4- سپیاه
5- درخیل
6- غجی
7- قریه خجه
8- قابدان
9- گلستان
10-ششکان
11-پای چنار
12-بهرام خیل
13-بخش خیل
14-پیاوشت (300 خانه)
15-شمال ورزه
16-شبخان
17-قریه شصت (400 خانه)
18-گداره
19-شغه

دهکده های بازارک:
1- مرشستان (300 خانه)
2- نول اوه
3- فروبل
4- باغ سرخ
5- تلحه (به ضم ت)
6- ماله
7- منجهور
8- بادقول
9- اورو
10-پاراح
11-خانیز
12-رحمن خیل
13-بازارک خاص
14-ددا خیل
15-تله کلان
16-ساتا
17-کندوگواش
18-قلات
19-شتگار
20-قلتری
21-گوبران
22-درلانه
23-جنگلک
24-نوولیچ
25-مل اسپه
26-استانه
27-سنگونه
28-بهارک
دهکده های مربوط علاقه داری دره:
1- تمبنه
2- ملیهه
3- پوزه وه
4- دره آسیا
5- قلعه ترخه
6- کرامان
7- پس گران (شاید اصل آن مسگران بوده باشد)
8- قلعه
9- تنخو
10-عبالله خیل
دهکده های دره هزاره:
1- باب علی
2- جیر علی
3- دوست علی
4- گلاب خیل
5- اولندو
6- قلعه تری
7- استانه کلان (به نورستان سفلی متصل است)
دهکده های دره:
1- برجاخیل
2- پارشار
3- کسر (شاید عسکر ماخذ تارذیخی باشد)
4- غلبک
5- گنه
6- کنگو
7- شوفه

دهکده های علاقه داری زنی:
از دوآب تا (چمار) که اخیر دره پریان است تمام قسمت دره علیای پنجشیر از نقطه نظر اداری جزء علاقه داری (زنی) میباشد ولی دهکده ها را نظر به تمرکز و قرابت آنها بیکدیگر به سه دسته ذیل میتوان تقسیم کرد.
1- دهکده های امرز
2- دهکده های زنی مرکز غلاقه داری (اگر چه خود دهکده زنی هم جزء امرز است)
3- دهکده های پریان
الف- دهکده های امرز
1- دواب
2- گلداره
3- جارو
4- اده
5- کجول
6- دشتک
7- راغک
8- زنی
ب
1- غوزو
2- گردنه
3- پسشغور
4- خارو
5- رجمن (سر بر جمن محلی است موسوم به رخ و گویند دارای خرابه ها میباشد)
6- خلج
7- منجه دار
8- پاوات
9- مستا
10-غونجو
11-سفید چهره
12-مکنی
13-دشت ریوت
14-خاواک
15-تل یا (طول)

ج- دهکده های پریان مربوط علاقه داری زنی
16-شانیز
17-کوسور
18-قلعه
19-ناوه دانه
20-ده پریان
21-کوش جان
22-جیشته
23-شوبلند
24-شارکچه
25-دلدلدوان
26-گل کوه
27-اوعقیب
28-کرپیتو
29-پس مزار
30-پیرگذر
31-اچماردره پنجشیر از نقطه نظر تعداد دهکده ها و تمرکز جمعیت یکی از بهترین جاهای حکومت کلان شمالی است. اهالی پنجشیر بیشتر سفید چهره و موهای خرمائی و چشمان آبی دارند. بزبان فارسی تکلم میکنند و از نقطه نظر علایم فارقه چهره و بدن با باشندگان سایر دره های سمت شمالی فرق دارند.
خانه و منازل ایشان عموماُ از سنگ های پارچه و گل ساحته شده و در مواردی که به خشت ضرورت میافتد، خشت های بزرگ خام استعمال میکنند. کلکین های اطاق های آنها عموماُ کوچک و چوکات دروازه ها اکثراُ منبت کاری میباشد. اطراف چوکات کلکین ها را عموماُ سفید میکنند و در بسیاری موارد به دو طرف دروازه های حویلی ها دو سکو یا صفه دیده میشود.
حین مراجعت از استبق اتفاقاُ در سواحل چپ رودخانه از میان دهکده (راغک) پیاده عبور کردیم. این دهکده در پست و بلندی مرتبه ها میان مجرای خروشان رودخانه و دامنه قشنگ کوه ها نهایت زیبائی دارد. در آبادی و عمران خانه ها ذوق خوبی به خرچ داده شده و با مواد و مصالح محلی آشیانه های قشنگی ساخته اند که در چندین محل بی اختیار ایستاده شده و در اثر دعوت یکنفر ریش سفید داخل یکی از سراچه های دهکده را که زیر برگ ها و خوشه های انگور مستور بود و با گلدان های گل زینت یافته بود، مشاهده کردیم و به سلیقه و خلق کریم آن ریش سفید نیکو سیرت و صورت آفرین گفتیم.
پنجشیر آب و هوای نهایت گوارا و دلخواه دارد. در تابستان سرد و در زمستان چون باد ندارد گرم است. نظر به اختلاف ارتفاع پنجشیر علیا سردتر است. اهالی جزء چند ماه زمستان بقیه ماه های سال را در هوای آزاد ، در زیر درخت های باغچه های اطراف دهکده ها و یا بالاتر در قله های کوه ها در ییلاق های تابستانی خود میگذرانند و مانند خوشه های انگور که بیک تناسب معین سایه و آفتاب بکار دارد، همانطور در سایه و روشنی تحت برگ های درختان زندگانی میکنند.
پنجشیری ها مردمان با نشاط و بشاش اند. در آواز خواندن و ترنم و قرسک و اتن و رقص میل وافر دارند. بهترین آله موسیقی آنها دایره است. شعرا در میان ایشان زیاد است و در ساختن غزل های عامیانه عشقی ماهر اند. تنها تنها و دسته جمعی میخوانند و اشعاری در مدح زیبائی های طبیعی دره و حسن و جمال و فضایل اخلاقی خویش ساخته اند و میخوانند و از دربند تا پریان یعنی از اول تا آخر دره پنجشیر همه و هر چیز را میستایند.
پنجشیری ها در زمانه های قدیم حتماُ از نقطه نظر لباس چیزهای ممیزه و مخصوص داشته اند که در اثر رفت و آمد زیاد بکابل و تماس با اهالی همجوار مخصوصاُ کوهستانی ها و کوهدامنی ها از میان رفته است. تنها لباس مخصوص آنها (برزو) است که پارچه آن عموماُ از موی بز بدست بدست خود آنها بافته مبشود.

قدرت یک دره
تهیه و ترجمه از داکتر سید اکبر زیوری: روزنامهء معتبر انگلیسی زبان دیلی میل Daily Mail چاپ لندن در شمارهء روز سه شنبه هفتم نوامبر ۲۰۰۶ مضمونی را تحت عنوان (قدرت یک دره) به چاپ رسانده است که با عکس بزرگی از سپه سالار مقاومت ملی افغانستان علیه تجاوز طالبان-القاعده-پاکستان مزین می باشد. اینک توجه خوانندگان گرامی را به ترجمهء آن جلب می نماییم.
قدرت یک دره

روزنامهء دیلی میل: یک سوال همیشه پرسیده می شد که هیچ کس نمی تواند امید به کنترول افغانستان داشته باشد بدون اینکه بتواند بر درهء پنجشیر تسلط بیابد. در حال حاضر چه کسی این دره را در اختیار دارد؟

درهء پنجشیر بفاصلهء یکصد کیلومتری شمالشرقی کابل یک شیار طولانی وعمیق را در کوه های هندوکش ایجاد کرده است. در بالای آن معبر انجمن قرار دارد (به ارتفاع 4430 متر) که در زمان باستان اسکندر کبیر از فراز آن سپاهیان خویش را عبور دارد.

منطقه از زیبایی گیج کننده ای برخوردار است، با قله های سربفلک کشیدهء پوشیده از برف بر فراز صخره های عظیم و درهم پیچیده و نشیب های تند و درهم کشیده و درختان توت زرد و زرد آلوی نارنجی در دامن درهء خرم و انبوه که حدود 300 هزار باشندهء آن در منطقه از زیبایی گیج کننده ای برخوردار است، با قله های سربفلک کشیدهء پوشیده از برف بر فراز صخره های عظیم و درهم پیچیده و نشیب های تند و درهم کشیده و درختان توت زرد و زرد آلوی نارنجی در دامن درهء خرم و انبوه که حدود 300 هزار باشندهء آن در تار...یخ افغانستان نقش کلیدی را بازی کرده اند.

درهء پنجشیر در حالیکه با حصار های رفیع خویش در نزدیکی پایتخت محافظت می گردد، یک پایگاه مطلوب را برای جنگ های چریکی – بخصوص در زمان جنگ های 1978 تا 1992 فراهم کرده بود؛ یعنی زمانیکه احمد شاه مسعود- شیر درهء پنجشیر- موفقانه مجاهدین خویش را علیه دولت طرفدار شوروی و دست نشاندهء نجیب الله رهبری نمود.

شوروی ها (9) تهاجم وسیع ولی ناموفق را علیه این دره سازماندهی کردند. تعداد زیادی سوء قصد و ترور بجان مسعود سازماندهی شد که همه ناکام ماند. حدود 60 درصد تلفات و خسارات شوروی ها در درهء پنجشیر به آنها وارد گردید.

بعد از عقب نشینی شوروی ها مسعود یک رهبر کلیدی در جبهه متحد افغانستان ( یا اتحاد شمال) برای نبرد آزادی علیه طالبان گردید. طالبان همانند شوروی ها در خنثی سازی مقاومت مسعود و یا داخل شدن به درهء پنجشیر ناکام ماندند.

مسعود در نهم سپتمبر 2001 در خواجه بهاوالدین به شهادت رسید. این زمان برای برخی ناظران بسیار مهم است زیرا به نظر آنها اسامه بن لادن دستور ترور وی را صادر کرد تا از حمایت طالبان از خود و همکاری شان در افغانستان اطمینان حاصل نماید.

اما با تمام اینها، امروز درهء پنجشیر یکی از زیبا ترین نقاط افغانستان است. اگر چه اهمیت نظامی و سمبولیک این دره به معنای آن است که اوضاع امنیتی در آنجا تحت مراقبت جدی است، اما امکان دیدار و سیاحت در آنجا نیز فراهم می باشد. بسیاری افراد برای زیارت مقبرهء مسعود (رح) به آنجا سفر میکنند که یک تعمیر گنبدی کوچک سبزرنگ است برفرازموطن وی یعنی قریهء جنگلک.

یک جادهء مسطح 47 کیلومتری در اعماق این درهء قبلاً نفوذ ناپذیر اعمار گردیده است که برای همیشه آنرا تغییر خواهد داد.