سقوط جمهوریت افغانستان در آگوست ۲۰۲۱، موجب قدرت‌گیری دوباره گروه‌هایی شد که امنیت کشورهای همسایه را با تهدید مواجه کرده‌اند. تاجیکستان که موضعی ایدئولوژیک علیه طالبان دارد، و پاکستان که روابطی پیچیده و پرهزینه با این گروه دارد، هر دو در معرض خطراتی قرار گرفته‌اند که منشأ آن‌ها خاک افغانستان است. در چنین شرایطی، شکل‌گیری درک مشترک از تهدیدات و منافع، زمینه‌ساز آغاز همکاری‌های عملی میان اسلام‌آباد و دوشنبه شده است.

رزمایش ضدتروریسم «دوستی-۲» که در مرداد ۱۴۰۴ در شهر دوشنبه برگزار شد، نخستین اقدام مشترک نظامی میان ارتش پاکستان و نیروهای مسلح تاجیکستان در خاک تاجیکستان بود. این رزمایش پنج‌روزه با هدف تمرین عملیات‌های مشترک، تبادل اطلاعات، ارتقاء توانمندی‌های ضدتروریستی و هماهنگی در مقابله با تهدیدات برون‌مرزی انجام شد. این اقدام، گامی بی‌سابقه در مسیر اعتمادسازی دوجانبه و آغاز همکاری‌های پایدار نظامی میان دو کشور محسوب می‌شود.

از جمله تهدیدات مشترک می‌توان به داعش خراسان اشاره کرد؛ گروهی فراملیتی با ایدئولوژی تکفیری که دشمن مشترک طالبان و دولت‌های منطقه‌ای است و با عملیات‌های انتحاری در کابل، شمال افغانستان و مناطق مرزی، تهدیدی مستقیم برای اسلام‌آباد و دوشنبه به‌شمار می‌آید. همچنین تحریک طالبان پاکستان، تهدیدی جدی برای امنیت داخلی پاکستان است که از خاک افغانستان برای اجرای عملیات‌های تروریستی بهره می‌برد. گروه انصارالله تاجیکستان نیز با ارتباطات نزدیک با طالبان و القاعده، تهدیدی برای امنیت داخلی تاجیکستان و ثبات منطقه‌ای محسوب می‌شود.

همکاری امنیتی میان پاکستان و تاجیکستان، بازتابی از تحولات ژئوپلیتیکی گسترده‌تر در منطقه است. هر دو کشور در تلاش‌اند تا از سرریز ناامنی، افراط‌گرایی و مهاجرت‌های غیرقانونی از افغانستان جلوگیری کنند. همگرایی تاکتیکی میان اسلام‌آباد و دوشنبه می‌تواند توازن‌بخشی به رقابت قدرت‌های منطقه‌ای مانند هند، ایران، چین و روسیه باشد. عضویت هر دو کشور در سازمان همکاری شانگهای نیز بستر مناسبی برای تعمیق همکاری‌های اطلاعاتی و امنیتی فراهم کرده است.

در حوزه اقتصادی نیز ظرفیت‌های مکمل میان دو کشور می‌تواند ضامن پایداری روابط باشد. پروژه CASA-1000 برای انتقال برق تاجیکستان و قرقیزستان به پاکستان از طریق افغانستان، نیازمند امنیت و همکاری سه‌جانبه است. پاکستان می‌تواند مسیر اتصال تاجیکستان به بندر گوادر و کریدور اقتصادی چین-پاکستان را فراهم کند و در مقابل، از بازارهای آسیای مرکزی بهره‌مند شود. توسعه مسیرهای حمل‌ونقل و کریدورهای ریلی و جاده‌ای نیز از جمله اهداف راهبردی اقتصادی در سایه امنیت پایدار است.

با وجود فضای همکاری، موانعی نیز وجود دارد. دولت طالبان هنوز تمایلی به اقدام قاطع علیه گروه‌های جهادی مانند TTP و داعش نشان نداده و این مسأله همکاری منطقه‌ای را با مشکل مواجه کرده است. همچنین، حضور قدرت‌های بزرگ مانند چین، روسیه و آمریکا در منطقه می‌تواند به اعمال نفوذ در روابط دوجانبه منجر شده و سیاست‌های مستقل دو کشور را محدود سازد. از سوی دیگر، عبور پروژه‌های اقتصادی و نظامی از خاک افغانستان مستلزم امنیت کامل و زیرساخت‌های پایدار است که هنوز تأمین نشده است.

رزمایش «دوستی-۲» نمادی از تحول در درک تهدیدات مشترک و ضرورت همکاری منطقه‌ای است. روابط تاجیکستان و پاکستان از سطح دیپلماتیک به مرحله همکاری‌های راهبردی در حوزه‌های نظامی، امنیتی و اقتصادی ارتقاء یافته است. در شرایطی که افغانستان به کانون تهدیدات تروریستی بدل شده، اتحاد و هماهنگی این دو کشور می‌تواند الگویی برای دیگر کشورهای منطقه باشد تا در برابر چالش‌های نوظهور، به‌ویژه افراط‌گرایی و بهره‌برداری استخباراتی از آن توسط قدرت‌های غربی، مقاومت پیشگیرانه و همکاری جمعی را در پیش گیرند. بنابراین، مقامات منطقه برای حفظ ثبات و بقای ملی، نیازمند همکاری‌های مؤثر و مشترک هستند.

  • دکتر خالدین ضیایی تاج‌الدین  
    رئیس اندیشکده گفتمان تعلیمی ملت افغانستان